Dirk Boer dreef een 'Japansch Magazijn' op het Plein. Op verzoek van koning Willem II verplaatste hij zijn winkel naar de toenmalige Scheveningse weg. Daar werd een van de eerste Nederlandse warenhuizen gesticht: de Groote Koninklijke Bazar, oftewel de Grand Bazar Royal, oftewel de Bazar Boer.

Het oudste gezicht op de Bazar zien we op dit adreskaartje uit 1843. De nog niet koninklijke winkel staat geïsoleerd aan de toenmalige Scheveningse weg.

De winkel

Dirk Boer

Dirk Aartsz. Boer werd op 3 september 1803 geboren in Alphen aan den Rijn. Hij opende tussen 1825 en 1830 zijn Japansch Magazijn op het Plein in Den Haag tegenover het Ministerie van Oorlog. Dit was een beetje een Winkel van Sinkel waarbij de nadruk werd gelegd op Aziatische en Turkse producten. Koning Willem II was er een regelmatige klant en Boer en zijn winkel ontvingen in 1837 het predicaat Hofleverancier. In 1843 werd de winkel verplaatst naar de Scheveningseweg (de huidige Zeestraat). Op 7 juni volgde de feestelijke opening.

Bazar

Een bazar (of eigenlijk bazaar) is een oosterse permanente overdekte markt waar goederen worden verkocht. Een verbastering is bijvoorbeeld het Indische pasar (malam). In de oosterse bazar waren onder een dak een groot aantal handelaren actief. Feitelijk een overdekte markt.

Turksche Tuin / Jardin Turc

Dit in tegenstelling tot de westerser bazar die in het algemeen één eigenaar had / heeft. De naam 'Groote Koninklijke Bazar' werd doelbewust gekozen om zo het oosterse karakter van de winkel te benadrukken. De Haagse Bazar werd in de loop der jaren een combinatie van een soort warenhuismuseum met exotische producten, een rariteitenkabinet en een chique ontmoetingsplek. 

De buurt

De nieuwe winkel lag aan de rand van de stad en dit had een aantal belangrijke voordelen. Begin 19de eeuw stond op dezelfde plek een zeer populaire uitspanning genaamd Duin- en Veldzigt. Hier ontmoette tout Den Haag elkaar. Ze speelden een kolfspel en woonde er bals en avondconcerten bij.

Koepelzaal / La Rotonde

Deze reputatie straalde na 1843 af op de nieuwe Bazar en zorgde voor een natuurlijke trek naar de winkel en de achterliggende tuinen. Verder vormde de Scheveningseweg de hoofdroute van Den Haag naar Scheveningen en rijke toeristen wipten altijd even aan om iets te kopen.

Het grootste voordeel was echter de welgestelde buurt. De Scheveningseweg lag in het verlengde van de winkelstraat Noordeinde waar het koopkrachtige publiek altijd al zijn boodschappen deed. Vanaf de jaren 1850 werd de wijk Willemspark ontwikkeld rond het Plein 1813. Ook hier kwamen welgestelde Hagenaars te wonen die wel geïnteresseerd waren in exotische curiosa.  De vlakbij wonende Hendrik Willem Mesdag kocht er bijvoorbeeld veel; een paar grote vazen zijn nog in het museum van Panorama Mesdag te zien. Doordat het gebied nog niet bebouwd was kon in de opvolgende jaren de winkel meermaals vergroot worden. 

Zaal der Antieken / Salon d'Antiquités

Begrip in Den Haag

De Grand Bazar Royal was al snel een begrip in Den Haag. De zaken floreerden en de winkel werd stapsgewijs vergroot met themazalen en tuinen, zoals de Japanse Zaal en de Turkse Tuin. Er werden onder meer (oriëntaalse) snuisterijen, schilderijen en lampionnen verkocht. Het aanbod was breed er werden kunstvoorwerpen en zeldzaamheden aangeboden, maar ook oosterse voorwerpen en een uitgebreide verzameling van oudheden. Er was zelfs een kabinet van oude en moderne schilderijen en verder bronzen, terracotta's, gasornamenten, lampen, pendules, ook lederwaren, galanterieën, porselein, kristal en Delfts aardewerk tot gehele ameublementen toe.

Wandelhof / La Promenade met de van de erven Willem II gekochte kassen.

Waren er in 1843 nog maar vier zalen, in 1854 waren dit er zeven, waaronder de Zaal der Antieken, de Koepelzaal en de Japansche Zaal. De Koninklijke Bazar werd de Groote Koninklijke Bazar. Een belangrijke uitbreiding was verder de in 1862 gebouwde Schilderijenzaal, waarin moderne Hollandse schilders de kans werd geboden hun werk te exposeren. 

Aan het einde van de negentiende eeuw was de Bazar veranderd: de tuinen waren bijvoorbeeld verdwenen.  Speelden in het begin curiositeiten, zoals opgezette dieren en kostuums de hoofdrol, later lag het accent meer op de kunstnijverheid, vooral Aziatisch porselein, lampen en meubels. 

Het Vijverpark (Vivier et Parc). Op de achtergrond is de Noordmolen zichtbaar.

De tuin

Toen Dirk Boer de Bazar startte was de omgeving van de Zeestraat voor een groot deel eigendom van koning Willem II. Dit waren de tuinen van de koning waarin hij kon paardrijden en wandelen. De Bazar stond dus in de tuin van de koning. Na het overlijden van Willem II in 1849 kocht Boer de aangrenzende grond met de Koninklijke Plantenkassen.  

De tuinen van de Bazar bestonden nu uit een binnentuin, een wintertuin met exotische planten (de voormalige Koninklijke Plantenkassen), een wandelhof met serres, een Turkse tuin en een vijverpark. De elite ontmoette elkaar in deze tuinen. Hier kon men wandelen, flaneren en iets drinken. De Vauxhall en Bal (feesten) waren populair onder het welgestelde deel van Den Haag. Vanaf de jaren zestig van de negentiende eeuw rukte de bebouwing op en werd het Zeeheldenkwartier ontwikkeld. Stapje voor stapje moesten de tuinen plaats maken voor nieuwbouw.  

De Grand Bazar Royal ligt halverwege dit deel van de Zeestraat. Links is de Bazarstraat zichtbaar. Op de voorgrond loopt de Haagse Beek. Foto uit 1902.

Bazarstraat 

In de jaren zestig van de negentiende eeuw ontstond er behoefte aan een verbindingsweg tussen de Sophialaan en de nieuwe Anna Paulownastraat. Dirk Boer, die bijna alle grond rond de Zeestraat bezat, liet op eigen kosten zo’n verbindingsweg aanleggen die vervolgens de naam van zijn winkel kreeg: de Bazarstraat. In 1868 werd de Bazarstraat voor het publiek geopend en in 1871 nam de gemeente de straat over. Er werden in de straat vooral ruime, statige huizen voor welgestelden gebouwd.

Het gebouw

Oorspronkelijk was het een laag breed gebouw met één verdieping en twee beuken. Rond 1848 liet Willem II de gevel van de Bazar verbouwen in de door hem geliefde neogothische stijl (met kantelen) zodat het gebouw beter paste bij de overige architectuur in het Willemspark. De Gotische bouwvorm was echter niet meer dan een decor, feitelijk werden alleen de buitenmuren van de gebouwen opgehoogd met kantelen. De kantelen werden na de dood van Willem II weer weggehaald.

Gezicht op de Koninklijke Bazar in 1854, met door koning Willem II aangebrachte kantelen. Op een foto verderop is te zien dat de kantelen later weer verwijderd werden.

De Bazar was laag maar breed en besloeg de panden van de huidige Zeestraat 74 tot en met 82. Achter de winkel was een grote tuin die in verschillende thema's opgedeeld was. Rond 1860 werd de grond van de huidige huisnummers 74 t/m 78 door Boer verkocht. Hier werden monumentale woonhuizen neergezet. Hierbij stak de Bazar, met zijn begin negentiende eeuwse uitstraling, magertjes af. Het zou echter nog tot 1878 duren dat de voorgevel van de Bazar aan het straatbeeld aangepast werd. Bij deze verbouwing werden twee verdiepingen op de Voorzaal gezet, de rest van het achterliggende pand bleef nog steeds gelijkvloers. 

Verbouwingen

De voorgevel van het drie verdiepingen hoge pand is monumentaal. De gedecoreerde witgepleisterde lijstgevel wordt gekenmerkt door gecanneleerde pilaren. De parterre wordt gedragen door vier kariatiden waarvan twee toortsen en twee harpen dragen. Dit waren en zijn ongeveer dezelfde kariatiden als die in de gevel van het Parijse Ambachtsmuseum opgenomen zijn.

De Zeestraat gezien vanuit de Javastraat. Het lage witte gebouw aan de rechterkant is de Groote Koninklijke Bazar. Dit is hier nog het oorspronkelijke lage pand dat aan het begin van de negentiende eeuw door de vorige eigenaar Martinus Vermeulen neergezet werd. De Neogotische kantelen die Willem II op het pand had laten zetten, zijn inmiddels verwijderd. Links de Beek en het Rijkeluishofje. Deze foto werd omstreeks 1870 gemaakt.

Waarschijnlijk zijn de Haagse exemplaren gekopieerd. De beelden daar stellen l'Art en la Science voor (kunst en wetenschap). Voor de vensters van bel-etage en verdieping zijn gietijzeren sierhekken aangebracht. Het gebouw is een mengeling van renaissancistische, classicistische en barokke elementen. 

De Bazar was in 1884 de eerste in Den Haag die van gasverlichting overschakelde naar elektrisch licht. Dit duurde echter niet lang omdat de buurt last van het geluid van de generatoren, die in de tuin stonden.

In 1907 vond de eerste grote interne verbouwing plaats. Deze verbouwing wasgeïnspireerd op ontwerpen van grote buitenlandse warenhuizen als "Au Bon Marche" en "Le Printemps". Voor deze verbouwing werden dezelfde architecten ingeschakeld die het concurrerende Grand Bazar de la Paix aan de Spuistraat hadden gebouwd. De lange zaal moest plaats maken voor vijf vrijwel vierkante zaaltjes en aan weerszijden hiervan werden magazijnen aangelegd.

Uit de ontwerptekening voor de Koninklijke Bazar blijkt dat de Schilderijen-, Antieke- Japansche- en Galerijzaal onveranderd bleven. In de middelste van deze vijf zalen de zogenaamde Koepelzaal, werd een galerij gebouwd.  Rond deze tijd was er via de open ruimte een doorgang naar het koetshuis Bazarstraat 9-11. De voorgevel bleef echter zoals zij was, ouderwets statig negentiende eeuws en weinig uitnodigend. 

De Grand Bazar Royal in 1880, na de grote verbouwing. De bazar beslaat het zes ramen brede pand achter het meest rechtse koetsje. De tuinen zijn mooi zichtbaar. Links de Bazarstraat.

Het einde

De Bazar had een chique en dure reputatie. De crisis van de jaren 1920 raakte ook de upperclas en de directie wilde ook een minder koopkrachtig publiek aanboren. Er werden daarom in 1923 grotere etalages gebouwd om meer licht en klanten naar binnen te krijgen. De vier ramen op de begane grond werden bij deze verbouwing vervangen door twee grote etalageramen met bovenlichten, die tot halverwege het basement doorliepen.

De Bazar bleef altijd een familiebedrijf waarbij de directeuren boven de zaak woonden. Deze betrokkenheid kon de winkel echter niet redden en in juli 1927 vond de voorlopige uitverkoop plaats en op 5 december werd het bedrijf gesloten. De Grand Bazar Royal kon de concurrentie met het moderne grootwinkelbedrijf, zoals de Bijenkorf dat het jaar daarvoor was geopend, niet aan. 

Gezicht op de Galerijzaal, 'Grande Salie d'Ameublements in 1899.

Het winkel-zwaartepunt was verschoven naar de binnenstad (Grote Marktstraat), waar een keur aan bazaars en magazijnen verrees op de plekken waar ooitzeventiende-eeuwse woonhuizen met werkplaatsen en winkels stonden. 

Na de Bazar

Het museum, opgericht in 1929 komt voort uit het toenmalige bedrijfsmuseum van het Staatsbedrijf der PTT. In 1930 werd het pand in gebruik genomen door de PTT en in 1948 werd er het Postmuseum gevestigd.

Verbouwingen

Een paar jaar later, in 1951, volgde een ingrijpende verbouwing waarin ook de panden Bazarstraat 1a, 9 en 11 waren betrokken. De verbouwing beperkte zich tot de begane grond waardoor het oorspronkelijke karakter van de Bazar bewaard bleef. Aan de voorgevel werden de grote ramen gewijzigd en verdween de entree met rondboog. 

De voorgevel van het Museum voor Communicatie is het enige authentiek negentiende eeuwse deel van het gebouw. Achter de gevel zit een pand uit 1985.

Verder werd in de jaren 80 een interne verbouwing uitgevoerd, waarbij de inwendige structuur in hoofdzaak werd gehandhaafd en de huidige entree werd geplaatst. Aan de achterzijde werd een grote uitbreiding gerealiseerd. De splitsing van KPN in TPG en KPN was in 1998 aanleiding voor een financiële verzelfstandiging. In 1999 werd de naam daarom gewijzigd in Museum voor Communicatie. Anno nu doet het interieur nergens meer denken aan de voormalige winkel. 

Theosofen

In Den Haag vonden velen het antwoord op moderne levensvragen niet meer bij de traditionele religies. Zij werden lid van levensbeschouwelijke stromingen als spiritualisme, vrijmetselarij, theosofie en antroposofie, waarvan de meeste in Den Haag een hoofdkantoor hadden. In de tuin van de Bazar werd in 1913 in opdracht van de de Vereeniging Theosofia een tempel gebouwd. Deze betrok het pand in 1916, samen met de Vrijmetselaarsloge Rakoczy en Templum Rosae Crucis.

Het werd een gebouw met twee grote zalen en meerdere kleinere ruimtes. In 1991 werd de tempel aangekocht door de PTT voor het toenmalige Postmuseum. Het pand is indertijd ingrijpend gewijzigd. Het gebouwtje is bereikbaar via het het museum maar is meestal gesloten voor museumbezoekers. 

Naamgenoot

In 1906 vestigde zich in de Spuistraat de Grand Bazar de la Paix, de Vredesbazar. Deze bazar heeft niets te maken met de Grand Bazar Royal of te wel de Groote Koninklijke Bazar.

De Koninklijke Bazar bestond in 1870 uit een laag, maar diep pand. Dit gebouw werd in 1878 afgebroken om plaats te maken voor een modernere en hogere winkel.

De Koninklijke Bazar (midden) in het nieuwe pand in 1900.

De Koninklijke Bazar werd feestelijk versierd vanwege het huwelijk van Koningin Wilhelmina en Prins Hendrik op 7 februari 1901.

Ook de chique Koninklijke Bazar moest adverteren om te overleven.

De aankondiging van de opheffingsuitverkoop in 1927.

In de hoogtijdagen van de Bazar strekte de winkel zich uit tot aan de Bazarstraat (links). Nu zit in het hoekpand de Portugese ambassade. Daarnaast een softwarebedrijf en op nummer 78 de ambassade van Oekraïne. Deze gebouwen werden in 1860 neergezet.

De Thesofentempel gezien vanuit de tuin van het Museum voor Communicatie.

Dit is de Bazarstraat in januari 2016 met zicht op de achterkant van de panden aan de Zeestraat. Dit ziet er hetzelfde uit als in de negentiende eeuw. Achter de muur lag de tuin van de Groote Bazar. Bij de pijl is de laagbouw van de Bazar zichtbaar. Hierin bevond zich de Lange zaal.

Na 1860 was de Bazar sterk in de breedte gekrompen. Alleen het huidige Postmuseum (met de oranje pijl) was nog winkel. De deur in het terugwijkende deel van de gevel gaf toegang tot het woonhuis van de eigenaren. De panden Zeestraat 74 t/m 78 (links) waren verkocht en behoorden toen niet meer bij de Bazar.

Dit is de laagbouw die de bezoeker betreedt na de monumentale ingang. Dit was in de negentiende eeuw de Lange zaal.